Hoe betrekt Amsterdam bewoners bij keuzes in de openbare ruimte?

Resultatendag

Deze maand was ik te gast bij het jaarcongres van de Nederlandse vereniging van Rekenkamers. Daar sprak onder meer Reinier van Zutphen (de Nationale Ombudsman) en Pieter Duisenberg (Algemene Rekenkamer).

Het verhaal van Duisenberg bleef mij bij: is het bespreken van de jaarrekening (wat heeft de overheid het afgelopen jaar bereikt?) eigenlijk niet veel feestelijker dan het bespreken van de begroting (wat wil de overheid gaan doen?). Waarom dan wel champagne na het vaststellen van de begroting maar niet na de jaarrekening? Een mooie gedachte. Duisenberg spreekt dan ook liever van resultatendag dan van verantwoordingsdag:

Tijdens de raadscommissies van deze maand bespraken wij in Amsterdam het jaarverslag van 2023. In Amsterdam is dat verslag een vrij droge opsomming van activiteiten en bijhorende kosten. Maar wat leverde dit de Amsterdammer nou echt op? Geïnspireerd door Duisenberg stelde ik bij de commissie R.O voor ook even stil te staan bij wat er allemaal geboekt is qua resultaten. De wethouder R.O deelde mijn enthousiasme helaas niet en ging aan het moment voorbij.

Niet verwonderlijk als we kijken naar ‘de resultaten’ van Ruimtelijke Ontwikkeling zoals genoemd in het (beter leesbare) ‘e-magazine’ (onderdeel van het jaarverslag) van de gemeente Amsterdam:

Ehm.. Dat zijn niet veel resultaten. Nog even los van het feit dat de Ontwikkelstrategie 2035 pas deze maand (in 2024) wordt vastgesteld (!!) en dus niet in 2023. Ook het college stelde pas in januari 2024 de conceptversie vast. Een opmerkelijke vergissing.

Er lijkt dus weinig te zijn bereikt afgelopen jaar als het gaat om ruimtelijke ontwikkeling. In de begroting lezen wij dat het eigenlijk de bedoeling was om vijf principebesluiten te nemen (over woningbouw). Dat is niet gebeurd want dat kan pas als de Ontwikkelstrategie vastgesteld is. Doordat die kennelijk vertraging heeft was er in 2023 dus sprake van een tussenjaar. Niet best met het oog op de bouwambities..

Laat ik het zo zeggen: ik begrijp dus wel waarom de champagne dit jaar achterwege is gebleven.

Voor de echte liefhebber van gemeentelijke financiën (en zijn wij dat stiekem niet allemaal?) heeft de Rekenkamer van Metropoolregio Amsterdam enkele scherpe observaties gedeeld. Daaruit kan de goede lezer opmaken dat het budgetrecht van de raad onder druk is komen te staan. Volgende week bespreken wij de jaarrekening en voorjaarsnota in de gemeenteraad zelf.

Buurtbudgetten en openbare ruimte

De gemeente Amsterdam zou de gemeente Amsterdam niet zijn als Amsterdammers niet de belofte van zeggenschap en inspraak geboden zou worden. Maar wat gebeurt daar precies mee? Een korte beschouwing aan de hand van buurtbudgetten en keuzes voor de openbare ruimte.

In 2023 heeft de gemeente een Koersdocument (Amsterdam maakt ruimte) vastgesteld. De aanleiding is simpel: Amsterdam groeit. Er komen meer mensen & banen en daardoor wordt alles een stukje krapper. Amsterdam moet dus gaan zoeken naar ‘een nieuwe balans tussen de ruimte voor mobiliteit en de ruimte voor groen en ontmoeting.’ Bestuurlijk jargon voor: ‘we willen eigenlijk de auto uit de stad hebben maar als dat niet lukt dan moet iets anders wieberen. We weten alleen nog niet precies wat’.

Bij het maken van die keuzes gaat de gemeente ‘in gesprek met de stad’. Amsterdammers (en anderen) kunnen daarvoor een enquête invullen: Amsterdam maakt ruimte.

Het gedachtegoed van ‘Amsterdam maakt ruimte’ botst met de praktijk: veel van wat we als Amsterdam zouden willen valt niet te realiseren. Zoals besproken in een eerdere nieuwsbrief heeft Amsterdam geen centen meer om echt aanpassingen te doen binnen de openbare ruimte. Dat kost geld en dat hebben we niet meer. Of nou ja, dat wil het college besteden aan andere dingen. Daarnaast kan niet alles: een boom kan niet op de plek komen van een (fiets)lparkeerplek. Het is dan kiezen. In het koersdocument staat op pagina 40 een overzicht van alle dilemma’s.

De enquête houdt daar rekening mee: niet alles wat je wilt kan tegelijkertijd. Via schuifknoppen moet je dus besparen op het één om iets anders mogelijk te maken.

Leuk en leerzaam om te doen. Maar wat gebeurt er vervolgens mee? Het lijkt op een andere tool van Amsterdam. De buurtbudgetten. Waar Amsterdammers plannen kunnen indienen en waar anderen dan op kunnen stemmen (zoals bij West Begroot) door het budget over de verschillende voorstellen te verdelen. Dat geld wordt daarna ook echt verdeeld, maar de samenhang is niet direct zichtbaar. Elk jaar wordt de tool weer aangepast en in Oost is deze zelfs (na klachten) grondig herzien.

Naast de begrotingstool kunnen Amsterdammers ook uit andere potjes geld krijgen. Dat loopt eveneens nog niet helemaal soepel:

Als de gemaakte keuzes tegenvallen wie legt daar dan verantwoording over af? De bestuurder kan wijzen naar de enquête: dit is toch wat ‘de buurt’ wil? De realiteit is dat de werkelijke afwegingen (wat doen we wel en niet in de openbare ruimte) vaak lastig te vatten zijn in meer algemene uitgangspunten. Laat staan terug te brengen zijn in enquêtevorm. Meer groen en meer ruimte om te bewegen wil iedereen wel maar wat betekent dat dan concreet.

In de praktijk vindt het meer ‘abstracte debat’ (‘wat willen we?’) vaak plaats midden in de uitvoering: als er daadwerkelijk gekozen moet worden tussen een boom, een fietsenstalling of een tuintje. Soms maakt een bestuurder die keuze, maar soms ook de uitvoerende partij. Die verwijst dan naar generieke uitgangspunten waar vrijwel alles in past of waar eenvoudig van afgeweken kan worden.

Het is ook om bovenstaande redenen waarom ik er voorstander van ben om dat debat niet in de raad (die stuurt op hoofdlijnen) of in een enquête (te algemeen) te voeren. Maar het debat juist op stadsdeelniveau (in de commissie) en in de participatie (met duidelijke inbreng van bestuurders) per project te laten plaatsvinden. Het is dan helder op grond van welke input keuzes gemaakt worden en wie daar verantwoording over af kan leggen.

Opvallend is dat wij met het ingevoerde bestuurlijk stelsel (met stadsdelen waar een politiek bestuur de uitvoering doet) daar ook al de benodigde infrastructuur voor hebben aangebracht. Daar wordt nog beperkt gebruik van gemaakt: ambtenaren die ik daar naar vroeg (de informatiesessie voor politici is online terug te kijken) wezen naar de raad die daar ruimte voor moeten willen maken.

Tjah. Voor de centrale stad is het inderdaad makkelijker om één generieke enquête uit te sturen en de raad houdt ervan om op detailniveau te beslissen over bankjes: bijvoorbeeld of deze wel of geen armleuningen voor ouderen mogen hebben. Dat is nu op verzoek van de raad verboden!

Winst kunnen we behalen als het ons lukt het debat ook echt meer naar de uitvoering toe te brengen. Dat betekent dat stadsdelen meer in positie gebracht moeten worden en dat de raad moet af willen zien om alles in generieke regels (standaarden) te willen vangen. Wat mij betreft ligt daar de opgave voor ons als raad.

Afsluiter

De vaccinatiegraad daalt. Dat is een groot probleem en keer op keer zeggen (vrijwel) alle politieke partijen in Amsterdam dat heel erg te vinden. Gelukkig blijkt de ingevoerde wijkaanpak effectief te zijn: de daling wordt afgeremd.

Mee door gaan dus! Probleem is - wederom - de kosten. De afgelopen jaren is daar incidenteel 7 ton voor beschikbaar gesteld. Meer dan twee miljoen is nodig om op te schalen. Het college wil nu voorstellen die 7 ton structureel te maken en de overgebleven 1.5 miljoen op te halen bij het Rijk in Den Haag.

Het kan best zijn dat het Rijk over de brug komt. Dat is fijn voor Amsterdam. Doet het Rijk dat - om allerlei redenen - niet, dan heeft de gemeente Amsterdam een probleem. Het is namelijk een Amsterdams probleem als hier een uitbraak plaatsvindt. Onze gezondheid is dan in het geding.

Om die reden willen we voorstellen dat de gemeente hoe dan ook zal waarborgen dat de benodigde stappen (bijvoorbeeld de wijkaanpak) gezet zullen worden.

Wat vond je van deze nieuwsbrief? Reageer door een reply te verzenden op deze mail of stuur een mail naar [email protected]