De cultuur op de Stopera en vergunningen

De cultuur op de Stopera

Pas geleden verscheen het boek ‘Blaam’ van Lisa Scheerder. Het Parool zegt erover: De voormalig topambtenaar van de gemeente Amsterdam schreef een roman, geïnspireerd door een van de meest beschamende gebeurtenissen op het stadhuis, een periode waar de werknemers van de Stopera het liefst niet meer aan worden herinnerd: hoe de bijkans heilig verklaarde burgemeester Eberhard van der Laan korte metten probeerde te maken met de onschuldige Marokkaans-Nederlandse antiradicaleringsambtenaar Saadia Ait-Taleb. De titel van het boek verwijst naar de uitspraak van de rechter die na een jarenlange procedure Saadia ‘van alle blaam zuivert’. De beschuldigingen tegen haar waren onterecht.

Het boek kan gelezen worden als een afrekening met burgemeester Eberhard (in het boek anders genoemd). Die - volgens het boek - ten onrechte een medewerker achter de tralies probeerde te krijgen en drukker bezig was met zijn ambtsgenoot Aboutaleb te overtreffen dan met de stad zelf. Het boek is daarentegen fictie. Scheerder zegt daar zelf over: “Ik was er dus niet zelf bij. Ik heb ook geen reconstructie willen maken. Het boek is de fictieve vertaling van wat ik denk dat er gebeurd zou kunnen zijn, maar wel op de feiten gebaseerd. Een poging om me te laten meevoeren in de vraag hoe zo’n organisatie als het stadhuis kan ontsporen.”

Het boek lijkt daarom eerder een cultuurschets te zijn van hoe het is om op de Stopera te werken. En hoe die cultuur kan leiden tot wat Saaidia Ait-Taleb is overkomen. De beschreven cultuur is er één waarin vriendjespolitiek, anoniem geroddel en beschuldigingen, racisme en seksisme hoogtij vieren. Ambtenaren zijn drukker bezig met het nemen van sabbiticals en het afschuiven van verantwoordelijkheden (kantoorpolitiek) dan het vertegenwoordigen van het algemeen belang. Een ambtenaar die door de gemeentesecretaris praktisch vrijgesteld wordt van werk, gebruikt haar tijd om andere collega’s dwars te zitten. Kritisch wordt er geschreven over hoe jonge woordvoerders het beleid bepalen. Dit omdat bestuurders het belangrijker vinden welke standpunten goed werken bij “de wereld draait door” dan wat ambtelijk ondersteund wordt. Ervaring telt niet, beeldvorming wel. Beleid en woordvoeringslijnen versmelten.

Ook de gemeenteraad komt er bekaaid vanaf. Raadsvragen worden gebruikt door raadsleden om te laten zien dat zij de krant lezen of voor hun eigen sociale media en eigen carrière. Het Parool merkt fijntjes op: “In de herinnering blijft hoe raadsleden als Sofyan Mbarki (PvdA), Reinier van Dantzig (D66) en Rutger Groot Wassink (GroenLinks) Ait-Taleb openlijk lieten vallen. Nu zijn ze wethouder.”

Is het allemaal fictie wat in het boek staat? Dat kan, maar veel elementen zullen herkenning oproepen. Het boek komt op een moment dat de gemeente Amsterdam wederom geteisterd wordt door een omvangrijke racisme-rel. Discriminatie, pesterij en vernederingen: duizenden ambtenaren hebben er binnen de gemeente Amsterdam mee te maken. Zo bleek deze zomer uit een rapport.

Het boek schetst een gitzwart beeld van hoe het is om op de Stopera te werken. In een tijd dat gemeenten hard hun best moeten doen om de juiste mensen te krijgen, vormt dat geen reclame voor de gemeente Amsterdam als werkgever. De vraag is of het huidige college dat tij kan keren.

Vergunningverlening en het gebrek aan woningen

We verkeren in een wooncrisis. Heel Nederland vindt dat er sneller en meer gebouwd moet worden. Toch gebeurt dat niet. De overheid speelt daar een rol: door procedures kan het zeven jaar (!) duren voordat een huis ook echt gebouwd wordt. Minister Keijzer van VRO introduceerde daarom het programma STOER, wat staat voor ‘Schrappen van Tegenstrijdige en Overbodige Regelgeving. Een afkorting met een overbodige ‘E’ erin. Wat denk ik veelzeggend is voor de problemen die de minister moet gaan oplossen.

Een belangrijk aspect bij het oplossen van de wooncrisis is problematiek rondom de vergunningverlening. Om te mogen bouwen of verbouwen heb je in Nederland een (omgevings)vergunning nodig. Het is al langer bekend dat dit een een bottleneck is voor woningbouwprojecten. Voormalig minister de Jonge (VRO) was daarom het plan “versnellen woningbouwprocedures” gestart. Dit met als doel dat ‘sneller wordt vergund wat gebouwd kan worden en sneller wordt gebouwd wat vergund is’.

De werkelijke bottleneck zit hem momenteel niet in de overdaad aan regels. Het is het gebrek aan ambtenaren. En dat zeg ik dan als liberaal. Dit wordt ook benoemd door de minister in zijn plannen. Veel gemeenten werken met 1 a 2 FTE qua vergunningverleners op hun afdeling vergunningen, toezicht en handhaving (VTH). Dat betekent dat een paar mensen al het werk moeten doen. Raakt iemand overspannen, dan houdt het op. Aanvragen worden (door een veelvoud aan redenen) ook steeds complexer. Denk onder meer aan de stikstofcrisis. Er moet tegelijkertijd ook meer gebouwd worden in bestaande stad (verdichten) wat vergunningtechnisch veel en veel lastiger is dan bij uitbreiding. Om de simpele reden dat er in een verdichte omgeving veel meer belangen spelen waarmee rekening gehouden moet worden. Bijvoorbeeld alle omwonenden.

Door het gebrek aan capaciteit bij gemeenten moeten provincies soms met de eigen mensen bijspringen. Veel ontwikkelaars die ik spreek geven aan dat zij het gewend zijn dat door personeelsgebrek bij gemeenten hun projecten maanden of zelfs jaren vertraging op kunnen leveren. Dat speelt overal, maar de problematiek lijkt bij kleinere gemeenten groter te zijn om de simpele redenen dat hun afdelingen kleiner zijn.

Gemeente Amsterdam wordt door veel gemeenten gezien als een soort van walhalla als het gaat om VTH. Onder meer vanwege de budgetten en de omvang van de projecten. Toch lukt het ook Amsterdam niet om alle vacatures in te vullen. Stadsdelen (bij wie VTH belegd is) waarschuwen in vrijwel al hun adviezen voor de tekorten en de gevolgen daarvan voor de vergunningverlening.

Dus gewoon meer ambtenaren werven? Het personeelstekort gaat niet snel opgelost worden. Dit om meerdere redenen:

• Door de vergrijzing zullen veel ervaren verleners met pensioen gaan de komende vijf jaar. Het tekort loopt dus op.

• Er is een maximum aan mensen in Nederland die affiniteit heeft met dit vakgebied. De potentiele instroom is daarmee beperkt.

• Vergunningen zijn taaie kost. Het duurt een aantal jaar voordat een nieuwe medewerker voldoende senioriteit heeft om aanvragen af te handelen.

Nieuwe instroom (lees: jongeren) is essentieel. Meer mensen uit de huidige markt halen wordt als onrealistisch gezien. Bestaande vergunningverleners die ‘beschikbaar zijn voor werk’ zijn zelfs een beetje verdacht: vrijwel iedereen die gekwalificeerd is, heeft al een baan. Investeren in trainees duurt daarentegen een aantal jaar en de maximale instroom is bepert en minder groot dan de uitstroom van gepensioneerden.

Met andere woorden: wat wij ook doen, er moet de komende jaren meer werk gedaan gaan worden met minder mensen. Dan zijn drie opties mogelijk:

1. We schalen de werkvoorraad af door regels te schrappen, procedures te vereenvoudigen en te verkorten.

2. We stellen de ambities bij. Wordt er minder gebouwd, dan hoeft er ook minder verleend te worden.

3. We gaan opschalen en effecienter werken. Dus niet meer elke gemeente een eigen afdeling, maar deze regionaal bundelen.

De huidige minister kiest voor optie 1. Waarom? Optie 2 en 3 zijn politiek onverkoopbaar. De ambities worden eerder groter dan kleiner. Opschalen betekent in de praktijk verder regionaliseren. Gemeenten verliezen dan grip op wat er gebeurt in de gemeente en gebiedskennis gaat verloren.

Maar wat als optie 1 onvoldoende impact heeft om de simpele reden dat veel regels en procedures niet geschrapt kunnen worden? Dan krijgen we de situatie waar wij nu inzitten: ambities worden door wethouders luidkeels verkondigd (7.500 woningen per jaar!!!) en stilzwijgend teruggeschroefd. Regionalisering vindt noodgedwongen plaats. Niet omdat er een gedachte achter zit, maar omdat gemeenten niet anders kunnen dan regionale en ambtelijke samenwerkingen aangaan om de opgave de baas te blijven. Dergelijke ad-hoc regionalisering gaat vrijwel altijd ten koste van de democratische verantwoording of de organisatorische slagkracht. Een keertje een vergadering met zestien wethouders bijwonen die in gezamenlijkheid een budget moeten vaststellen (en dat budget moesten voorleggen aan zestien gemeenteraden) deed mij dat realiseren. Het ging echt helemaal nergens meer over.

Het betekent simpelweg dat om de wooncrisis op te lossen, we een manier moeten vinden om meer werk te doen met minder mensen. En om dat te kunnen doen moet het binnenlands bestuur een gesprek aangaan dat niemand graag wil voeren: hoe kunnen we op grotere schaal hetzelfde werk gaan doen? Dat maakt het debat over de regio als bestuurlijke entiteit belangrijker dan ooit.

Zef Hemel

Zef Hemel stond in de Geurt Brinkgeve-lezing (PDF) stil bij zijn visie op de Amsterdamse binnenstad. Hij constateerde dat ‘de stad niets met zijn visie had gedaan’. In een eerdere nieuwsbrief kwam ik al tot dezelfde conclusie.

Hemel benadrukt dat hij in relatief korte tijd en met weinig ondersteuning tot de visie moest komen. Dat zag ik ook en is volgens mij ook een verklaring waarom de visie op onderdelen nog overtuigingskracht mist.

Wel een verschil met mijn duiding: volgens Zef Hemel is zijn visie nog steeds ‘up to date’. Maar: hij krijgt echter pas betekenis als hij door velen worden omarmd, niet alleen door het gemeentebestuur, maar ook door organisaties als Amsterdam City, UvA, HvA, bewoners, en VVAB. Maar dan moet hij wel eerst opnieuw tot leven worden gewekt. Ik zelf denk dat als de visie de afgelopen vijf jaar de stad niet heeft weten te overtuigen, de kans relatief klein is dat dit in de toekomst wel gebeurt.

Hemel levert in de lezing wel terechte kritiek op de raad: die kijkt voornamelijk naar overlast terugdringen en de problemen van het heden. Moet de raad niet debatteren over de toekomst? Daar ben ik het mee eens. Een visie kan daar ook een uitgangspunt voor zijn. De vraag is dan of de visie van Hemel ‘opnieuw tot leven moet worden gewekt’ of dat er gekozen moet worden voor een nieuwe poging. Misschien goed om dan meer tijd te nemen.

Afsluiter

Tijdens het begrotingsdebat gebeurde er ook iets bijzonder in de raad. De OZB moet volgens het college stevig verhoogd worden om circa 85 miljoen euro extra op te halen. Een zeer controversieel voorstel. Volgens het college onder meer nodig om tegenvallers uit Den Haag op te vangen. De coalitiepartijen (PvdA, GroenLinks en D66) lijken daar anders over te denken: vlak voor de vergadering dienden zij een stortvloed aan voorstellen in om een deel van het reservepotje (voor tegenvallers) te gebruiken voor de eigen financiele wensen. Onder meer gratis OV voor kinderen.

Dat mag, maar geeft allesbehalve een fraai beeld. Het verstevigt het beeld dat de belastingverhogingen helemaal niet bedoeld zijn om het tekort in te lopen, maar om de eigen wensen mogelijk te maken. De Amsterdammer draait op voor de kosten.

Wat vond je van deze nieuwsbrief? Reageer door een reply te verzenden op deze mail of stuur een mail naar [email protected]