Onrechtmatige bestedingen in Amsterdam Zuidoost en het bestuurlijk stelsel

Masterplannen: Zuidoost en Nieuw-West

Eind mei kwam het bericht naar buiten dat miljoenen euros in Amsterdam Zuidoost ‘onrechtmatig’ zijn uitgegeven bij Masterplan Zuidoost (nu Nationaal Programma genoemd). De burgemeester gaf in de raadscommissie van 04 juni tekst en uitleg. Wat betekent dit voor de plannen?

Om even genuanceerd te beginnen: onrechtmatig uitgegeven betekent niet per definitie “verkeerd” uitgegeven. Alleen zijn de gemeentelijke en Europese regels niet gevolgd. Die regels zijn er daarentegen niet voor niets: ze waarborgen bijvoorbeeld dat het geld niet naar ‘vriendjes’ toegaat. Of dit gebeurd is, is (nog) niet bekend. Maar onheilspellend teken aan de wand: “tijdens de factuurcontrole zijn meerdere casussen gevonden die mogelijk wijzen op belangenverstrengeling.” Er wordt nog verder onderzoek gedaan.

De raadsinformatiebrief vat het grootste deel van het (geheime) auditrapportage samen en is het lezen waard. Paar opmerkingen:

• Het is volgens het college mis gegaan omdat ‘er snel resultaat’ geboekt moest worden. Hierdoor is er gekozen voor een experiment zonder de governance voldoende door te denken. Met alle gevolgen van dien.

• De gemeente wil graag ‘community-based’ werken. Dat is wezenlijk anders dan hoe het grote voorbeeld (Nationaal programma Rotterdam Zuid) werkt. Het betekent kort door de bocht gesteld dat opdracht moeten gaan naar ondernemers en bewoners van Amsterdam Zuidoost. Probleem: de aanbestedingswet verbiedt dergelijke ‘discriminatie’.

• De gemeente is een ingewikkelde ‘heroriëntatie’ gestart. Die wordt nog besproken. Gedachte is nu dat de gemeente met subsidies gaat werken in plaats van aanbestedingen. Bestedingen worden gedaan door de ambtelijke organisatie in plaats van het programmabureau MPZO. Subsidies kunnen wel direct naar inwoners en organisaties van Zuidoost gaan.

Is het hiermee opgelost? Niet helemaal. De schade is al gedaan. Masterplan Zuidoost had al een beroerde reputatie (‘niet alles loopt lekker’) en dit komt er nog bovenop. De burgemeester sprak in haar uitleg dan ook van ‘pijn die wordt gevoeld’. Tegelijkertijd vermindert de ingreep de beoogde slagkracht van het programma. Dat kan niet anders, maar de gemeente heeft nu een heleboel bureaucratie opgetuigd om nou ja, een pot met geld te verdelen aan een selectieve groep mensen (inwoners van een bepaald stadsdeel). Dat gaat ongetwijfeld weer gedoe opleveren. Het is tegelijkertijd te hopen dat het gedoe nu eindigt.

Niet alleen Nationaal Programma Zuidoost loopt niet lekker. Ook Samen Nieuw-West kan nog op weinig steun rekenen. In Het Parool een artikel over “de kloof” in Nieuw-West met het volgende citaat:

Tijdens de commissie citeerde ik bovenstaande passage. De wethouder reageerde (niet geheel onverwacht) gepikeerd: dit was maar de mening van een individu.

Klopt natuurlijk. Maar als een journalist een willekeurige voorbijganger op straat aanspreekt en je krijgt dit citaat dan is er wel wat aan de hand. Aan het communicatiebudget ligt het niet. Samen Nieuw-West geeft alleen aan de communicatie al een goede 6 ton op jaarbasis uit zo blijkt uit het jaarverslag:

En ja, dat zie je goed: een Nationaal Programma met als doel de ‘leefbaarheid en veiligheid’ te verbeteren geeft meer geld uit aan communicatie dan aan veiligheid. Volgens de toelichting komt dat omdat het werven van toezichthouders langer duurde dan gedacht. Die waren er dus nog niet en dat geld kon dus nog niet uitgegeven worden. Dat kan. Maar het geeft wel aan waarom bewoners in Nieuw-West (in ieder geval dus één) het gevoel hebben dat het Nationaal Programma niet werkt.

Het bestuurlijk stelsel: nieuwe ronde, nieuwe kansen

De evaluatie van het bestuurlijk stelsel is klaar. De gemeenteraad heeft deze (samen met een brief en een discussienota) via de digitale post gekregen.

Het was een langverwachte evaluatie. Ik heb er meerdere keren om moeten vragen. Niet in de laatste plaats omdat ik in 2022 ook meegewerkt heb aan de motie van mijn voorgangster die ten grondslag aan de evaluatie. Achter de schermen rommelde het een beetje. Het duurde kennelijk vrij lang om een bureau te vinden die vervolgens vrij rap tot een evaluatie moest komen. Zo kregen raadsleden slechts enkele dagen de tijd om een enquête in te vullen. In de commissie sprak ik dan ook al eerder van ‘een flitsevaluatie’ die ‘met stoom en kokend water’ in zes weken tijd is opgesteld.

Toeval? Ik vermoed zelf van niet. Uit het begeleidend schrijven van het college blijkt dat Amsterdam wel een beetje klaar is met het steeds rommelen in het bestel. De eerder genoemde motie met het verzoek te evalueren werd waarschijnlijk meer als last dan als een lust gezien. Het voorstel is om niet nog een keer extern te evalueren of het stelsel te herzien maar het bestaande stelsel ‘door te ontwikkelen’. Het college heeft daarvoor de term “interactieve flexibele veranderaanpak” bedacht.

Ik vind dat (niet verbazingwekkend) buitengewoon spijtig. Ook uit deze evaluatie blijkt dat Amsterdammers het onbegrijpelijke bestuurlijk stelsel niet begrijpen.

Niet alleen Amsterdammers snappen er geen jota van: ook professionele gebruikers (raadsleden, ambtenaren etc.) hebben nog veel vragen over de inrichting. Dat is niet gek: het stelsel zit vol met staatsrechtelijke gekunstel. Soms knap werk, maar vaak zeer experimenteel en onduidelijk vanwege politieke wensen en gedoe. Zo is het dagelijks bestuur een bestuurscommissie van het college, maar worden de leden benoemd door de gemeenteraad op voordracht van het college. Daarvoor mogen stadsdeelcommissies dan hoorzittingen houden en over de voordrachten stemmen. Dit advies moet dan door de raad betrokken worden bij de benoeming. Hoe? Weet niemand. Dat is niet geregeld. Volgens de evaluatie ‘zijn de ervaringen met de hoorzittingen wisselend’. Het college noemt het in de raadsinformatiebrief weer een succes. Weten we nog niets.

Een diepgaande evaluatie was mijns inziens dan ook op zijn plek geweest. Het bestuurlijk stelsel (met stadsdeelcommissies, verkiezingen en een heleboel gedoe) is namelijk niet iets wat Amsterdam overkomen is. We hebben stadsdeelcommissies (of ze nou functioneren of niet) om de simpele reden dat de gemeenteraad dat wil. Dan heb je als gemeenteraad ook de verantwoordelijk om daar energie in te blijven steken. Niet als proeftuintje voor ‘democratische experimenten’ zoals stadsdeelpanels maar om een werkbare representatieve democratie op te tuigen of er anders mee te stoppen.

Volgens nieuwsbrief meer over het bestuurlijk stelsel: ik ben bezig met een discussienota om de meer fundamentele punten via een andere weg te agenderen.

Afsluiter

Vorige maand was wethouder Versnel (VVD / Rotterdam) te gast in Amsterdam bij ons politiek café de Libertijn. Hij hield een inspirerend verhaal over hoe Rotterdam omgaat met het sociaal domein. Wezenlijk anders dan in Amsterdam. Zowel als het gaat om het Nationaal Programma (daar werkt het wel) als het gaat om het sociaal werkbedrijf en bijstand.

Actueel debat in onze raad: het sluiten van het meldpunt bijstandsfraude. Door critici ook wel ‘de kliklijn’ genoemd. Het Amsterdamse college wil er vanaf (nadat raadsleden daar naar vroegen) en heeft deze stop gezet. In Rotterdam houdt de wethouder er aan vast. Met goede redenen: bij het meldpunt komen onzinmeldingen binnen maar ook terechte. Niet iets om enthousiast over te zijn, maar wel belangrijk dat het er is.

Wat vond je van deze nieuwsbrief? Reageer door een reply te verzenden op deze mail of stuur een mail naar [email protected]